Ανδρόνικος

I

Όνομα ιστορικών προσώπων.

1. Ιστορικός του 5ου αι. π.Χ.

2. Τραγικός υποκριτής (4ος αι. π.Χ.). Δάσκαλος του Δημοσθένη στην τέχνη της απαγγελίας.

3. Α. ο Ολύνθιος (4ος αι. π.Χ.). Πήρε μέρος σε όλη την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Διετέλεσε στρατηγός του Αντιγόνου και τελικά υπερασπίζοντας την Τύρο, έπεσε στα χέρια του Πτολεμαίου του Συνετού, που όμως έγινε φίλος του και τον περιέβαλε με τιμές.

4. Στρατιωτικός (4ος αι. π.Χ.). Αρχηγός μισθοφορικών στρατευμάτων του Δαρείου του Κοδομανού. Μετά την ήττα του Δαρείου, ανέλαβε το ίδιο αξίωμα για λογαριασμό του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

5. Α. ο Λίβυος (284; – 200; π.Χ.). Έλληνας από τον Τάραντα, δούλος της οικογένειας των Λιβίων. Θεωρείται ο πρώτος ποιητής της λατινικής λογοτεχνίας, που ουσιαστικά αρχίζει με τη μετάφρασή του στα λατινικά της ομηρικής Οδύσσειας (Odyssia). Σταθμό στα λατινικά γράμματα σημείωσε η παράσταση (240 π.Χ.) μιας τραγωδίας και μιας κωμωδίας που είχε μεταφράσει στα λατινικά από τα ελληνικά. Από τα δικά του έργα γνωστοί είναι εννέα τίτλοι τραγωδιών και τρεις κωμωδιών, ελάχιστα όμως αποσπάσματα σώθηκαν. Ως ανταμοιβή για ένα χορικό άσμα του στην Ήρα (207 π.Χ.) η ρωμαϊκή σύγκλητος ίδρυσε για να τον τιμήσει τον Σύλλογο των ποιητών και των ηθοποιών στον ναό της Αθηνάς του Αβεντίνου.

6. Έμπιστος του Αντίοχου Δ’ του Επιφανούς (2ος αι. π.Χ.). Αντικατέστησε τον Αντίοχο όταν εκείνος απουσίασε για να καταπνίξει τις επαναστάσεις των Ταρσηνών και Μαλόττων. Στη διάρκεια της απουσίας του Αντίοχου, o Α. δωροδοκήθηκε από έναν Ιουδαίο αρχιερέα για να σκοτώσει τον αντίπαλό του. Όταν ο Αντίοχος γύρισε από την εκστρατεία του, τον θανάτωσε.

7. Α. ο Κυρρήστης (1ος αι. π.Χ.). Αυτός κατασκεύασε τον οκτάγωνο πύργο από πεντελικό μάρμαρο στην Αθήνα, που είναι γνωστός ως Ωρολόγιο του Κυρρήστου.

8. Α. ο Ρόδιος (1ος αι. π.Χ.). Περιπατητικός φιλόσοφος και διευθυντής της Περιπατητικήςσχολής στην Αθήνα από το 65 έως το 50 π.Χ. Εκδότης και σχολιαστής του Αριστοτέλη, ήταν ο πρώτος που έκανε την κατάταξη των έργων του Σταγειρίτη φιλοσόφου, η οποία αποτέλεσε τη βάση των μεταγενέστερων κατατάξεων. Παλαιότερα του είχε αποδοθεί το σύγγραμμα Περί παθών και μία παράφραση των Ηθικών Νικομαχείων,αλλά πρόκειται μάλλον για σύγχυση με τον Α. τον Θεσσαλονικέα, λόγιο του 15ου αι. μ.Χ., από αυτούς που κατέφυγαν στη Δύση μετά την Άλωση.

9. Μάρκος Πομπίλιος (1ος αι. π.Χ.). Λατίνος γραμματικός από τη Συρία. Έγραψε τους Ελέγχους,με θέμα τον ποιητή Έννιο.

10. Αλεξανδρινός γραμματικός. Έγραψε το Περί τάξεως ποιητών.

II

Όνομα αγίων της Ανατ. Ορθόδοξης Εκκλησίας.

1. Α. και Ιουνίας. Απόστολοι που μνημονεύονται από τον Παύλο ως «συγγενείς και συναιχμάλωτοι» και ως προσελθόντες στον χριστιανισμό πριν από αυτόν. Αναφέρεται ότι o Α. διετέλεσε επίσκοπος Πανονίας-Ισπανίας. H μνήμη τους τιμάται στις 17 Μαΐου.

2. Α. ο μάρτυς. Μαρτύρησε στην Ανάζαρβα της Κιλικίας επί Διοκλητιανού (304). H μνήμη του τιμάται μαζί με τους συμμαρτυρήσαντες με αυτόν Πρόβο και Σάραχο στις 12 Οκτωβρίου.

3. Α. ο Αλεξανδρείας. Μονοφυσίτης πατριάρχης (617-622), o οποίος επέδειξε ιδιαίτερο ζήλο στην καταστροφή αρχαίων ναών.

III

Όνομα αυτοκρατόρων του Βυζαντίου και της Τραπεζούντας.

1. Α. Α’ Κομνηνός. Αυτοκράτορας του Βυζαντίου (1183-85). Γιος του Ισαάκιου Κομνηνού, αδερφού του αυτοκράτορα Ιωάννου Κομνηνού. Προσωπικότητα με ισχυρότατες αντιθέσεις, χαρακτηρίζεται για τα σπάνια σωματικά και πνευματικά του χαρίσματα, αλλά και για απάνθρωπη σκληρότητα και ανηθικότητα. Μετά τον θάνατο του αυτοκράτορα Μανουήλ, εκμεταλλεύεται τους κομματικούς αγώνες που επακολουθούν και την αντίδραση του πληθυσμού εναντίον των Φράγκων, που χάρη στη φιλολατινική πολιτική του Μανουήλ είχαν αποκτήσει ιδιαίτερη δύναμη, και οργανώνει με τους φίλους του φοβερή σφαγή των Λατίνων της Κωνσταντινούπολης. Με πρόσχημα την προστασία του ανήλικου βασιλιά Αλέξιου B’ έρχεται στην Κωνσταντινούπολη, καταδικάζει σε θάνατο τη μητέρα του Αλέξιου, Μαρία, και αρχίζει μία σειρά διωγμών, που συνεχίζονται και μετά τη σφαγή του ίδιου του Αλέξιου. Ενώ ακολουθεί τη σκληρή του πολιτική, εγκαινιάζει ένα σύστημα εσωτερικής αναδιοργάνωσης και, αντίθετα από τους προηγούμενους Κομνηνούς, ενισχύει τη μικρή ιδιοκτησία και τις εργατικές τάξεις, ενώ χτυπά την πολιτική αριστοκρατία και τους δυνατούς, που τους θεωρεί επικίνδυνους. Διορίζει αδέκαστους δικαστές, αυξάνει τους μισθούς των υπαλλήλων και ελαφρύνει τους φόρους. Ωστόσο, τα βίαια μέσα που χρησιμοποιεί προκαλούν αντίδραση: δημιουργούνται χωριστικά κινήματα, όπως του διοικητή της Κύπρου Ισαακίου που κηρύσσει ανεξάρτητη τη νήσο κάτω από τη διοίκησή του, συνωμοσίες και στάσεις των δυσαρεστημένων που ζητούν ενίσχυση και από ξένες δυνάμεις. Έτσι, επωφελείται o βασιλιάς των Νορμανδών Γουλιέλμος B’ που έχει πάντα κατακτητικές διαθέσεις, καταλαμβάνει με στρατό και στόλο το Δυρράχιο, πολιορκεί από ξηρά και θάλασσα τη Θεσσαλονίκη και, παρά την ηρωική άμυνα των κατοίκων, την καταλαμβάνει τον Αύγουστο του 1185. Επακολουθούν μεγάλη σφαγή, λεηλασία και αιχμαλωσία. H καταστροφή αυτή της Θεσσαλονίκης, που ζωηρότατη περιγραφή της μας άφησε o μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Ευστάθιος, και η απειλή της ίδιας της Κωνσταντινούπολης δημιουργούν ταραχή και αγανάκτηση, που ξεσπάει σε στάση, με αποτέλεσμα να ανακηρυχτεί αυτοκράτορας ο Ισαάκιος Άγγελος, ενώ ο A. συλλαμβάνεται και, αφού βασανίζεται, δολοφονείται.

2. Α. Β’ Παλαιολόγος (1260 – 1332). Αυτοκράτορας του Βυζαντίου (1282-1328). Διαδέχτηκε στον θρόνο τον Μιχαήλ H’. O Α. δεν αποδείχτηκε όμως καλός πολιτικός και στο κράτος άρχισαν να εμφανίζονται σημεία παρακμής. Στις μέρες της βασιλείας του, οι θρησκευτικές έριδες οξύνθηκαν και οι εξωτερικές απειλές αυξήθηκαν. Χωρίς επιτυχία ήταν εξάλλου και η παρέμβασή του στον ανταγωνισμό μεταξύ Βενετίας και Γένοβας, που κατέληξε στην ενίσχυση της επιρροής της Βενετίας. Για να αντιμετωπίσει τους Τούρκους στη Μικρά Ασία συγκέντρωσε μισθοφόρους Καταλανούς (1303) με αρχηγό τους τον Ρογήρο ντε Φλορ, ο οποίος νίκησε τους Τούρκους αρκετές φορές, αλλά μετά τις νίκες αυτές οι Καταλανοί έκαναν ληστρικές επιδρομές στα βυζαντινά εδάφη, γεγονός που κατέληξε σε ανοιχτό πόλεμο μεταξύ Καταλανών και Βυζαντινών. Οι Καταλανοί κυρίευσαν τότε τη Θεσσαλία και πολλές βυζαντινές επαρχίες, με επακόλουθο τον εκθρονισμό του Α. από τους ευγενείς της αυτοκρατορίας και την ανάδειξη ως αυτοκράτορα του εγγονού του, Α. Γ’. Ο Α. κλείστηκε σε μοναστήρι, όπου και πέθανε το 1332.

3. Α. Γ’ Παλαιολόγος. Αυτοκράτορας του Βυζαντίου (1328-41). Γιος του Μιχαήλ Θ’ και εγγονός του Α. B’. Προσπάθησε να βελτιώσει, χωρίς επιτυχία, τον κρατικό μηχανισμό. Τον απασχόλησε επίσης η ναυπήγηση στόλου, αλλά επειδή τα οικονομικά του κράτους δεν το επέτρεπαν, ανέλαβαν το έργο οι πλούσιοι ευγενείς, οι οποίοι από τότε άσκησαν μεγάλη επιρροή στο κράτος. Στα χρόνια του οι Βούλγαροι και οι Σέρβοι προωθήθηκαν νοτιότερα. Για να τους αντιμετωπίσει, ο Α. τους πρότεινε ειρήνευση, η οποία και έγινε δεκτή χωρίς ωστόσο να εγκαταλείψουν όλα τα νέα τους εδάφη. Ο Α. αντιμετώπισε και έναν άλλον επικίνδυνο εχθρό: τους Οθωμανούς. Το 1331, με 2.000 άντρες αποπειράθηκε να ελευθερώσει τη Νίκαια, αλλά νικήθηκε. Σημείωσε όμως επιτυχίες στη Θεσσαλία και στην Ήπειρο, που έγιναν και πάλι τμήματα του Βυζαντίου. Οι επιτυχίες όμως αυτές αποδείχτηκαν πρόσκαιρες, γιατί αργότερα οι Σέρβοι προέλασαν και πάλι.

4. Α. Δ’ Παλαιολόγος. Αυτοκράτορας του Βυζαντίου (1376-79). Μεγαλύτερος γιος του Ιωάννη E’ Παλαιολόγου. Όταν ο πατέρας του πήγε στην Ευρώπη, του εμπιστεύτηκε τη βασιλεία έως την επιστροφή του. Τα έξοδα του ταξιδιού του πατέρα του έγιναν με χρήματα των Ενετών, που δεν τον άφηναν έπειτα να επιστρέψει, αν δεν τους έδινε πίσω την οφειλή του. O Α. σκόπιμα δεν έδωσε συνέχεια στις επικλήσεις του αυτοκράτορα, αλλά ο αδελφός του Μανουήλ έδωσε τα χρήματα και ο αυτοκράτορας γύρισε και απέκλεισε τον Α. από τη διαδοχή. O Α. στράφηκε τότε προς τον σουλτάνο Βαγιαζίτ, που ανάγκασε τον αυτοκράτορα να παραχωρήσει στον Α. τη διοίκηση θρακικών πόλεων. H διευθέτηση όμως αυτή δεν κράτησε πολύ. O Α. προσπάθησε και πάλι να πάρει τον θρόνο και τελικά δολοφονήθηκε.

5. Α. Α’ ο Μέγας Κομνηνός. Αυτοκράτορας της Τραπεζούντας (1222-35). Καταγόταν από εξελληνισμένη φράγκικη οικογένεια, που είχε παλαιούς δεσμούς με την οικογένεια των Κομνηνών. Διακρίθηκε για τις αξιόλογες διοικητικές του ικανότητες και κατόρθωσε να απαλλάξει την αυτοκρατορία του από την καταβολή φόρου στον σουλτάνο του Ικονίου. Τελικά όμως, μετά την ήττα του συμμάχου του σάχη της Ταρταρίας από τον σουλτάνο του Ικονίου, υποχρεώθηκε να υπογράψει και αυτός εξευτελιστική συνθήκη.

IV

Όνομα προσωπικοτήτων του Βυζαντίου.

1. Καταγόταν από την Κωνσταντινούπολη (4ος αι.). Ήταν μαθητής του Λιβανίου με τον οποίο συνδέθηκε με στενή φιλία. Το 359 διορίστηκε ύπατος της Φοινίκης, το 365 ύπατος της Βιθυνίας και αργότερα έπαρχος της Θράκης. Μετά την επικράτηση του Βαλέντιου, οι εχθροί του Α. ζήτησαν την καταδίκη του σε θάνατο.

2. Χρονογράφος (6ος αι.). Σύγχρονος του Ιουστινιανού, που έγραψε τους Χρονικούς κανόνες.

3. Α. Άγγελος Κομνηνός (12ος αι.). Στρατηγός στα χρόνια του Μανουήλ A’ Κομνηνού (1143-80). Προσχώρησε στην επανάσταση του Α. Κομνηνού, αλλά αργότερα αποπειράθηκε να τον εκθρονίσει.

4. Α. Βρυέννιος Κομνηνός (τέλη 12ου αι.). Γιος του Αλέξιου Βρυέννιου Κομνηνού. Οργάνωσε επανάσταση εναντίον του αυτοκράτορα Ισαάκιου B’ Αγγέλου Κομνηνού (1185-95), αλλά αιχμαλωτίστηκε και τυφλώθηκε.

5. Τριτότοκος γιος του αυτοκράτορα Μανουήλ Β’ Παλαιολόγου (1391-1425). Διετέλεσε διοικητής της Θεσσαλονίκης σε περίοδο που ο τουρκικός κίνδυνος ήταν άμεσος. Στις αρχές του 1423 η Θεσσαλονίκη πολιορκήθηκε από τους Τούρκους και η κατάσταση ήταν τόσο κρίσιμη, ώστε οι πολιορκημένοι ζήτησαν τη βοήθεια των Βενετών. Κατά τον χρονογράφο Φραντζή, μάλιστα, ο Α. πούλησε την πόλη στους Βενετούς για 50.000 δουκάτα. H πληροφορία αυτή δεν είναι επιβεβαιωμένη. Πάντως, οι Βενετοί έμειναν στην πόλη 7 χρόνια. Στις 29 Μαρτίου 1430 η Θεσσαλονίκη παραδόθηκε στους Τούρκους.

6. Αγιογράφος (15ος αι.). Αγιογράφησε τον ναό του Αγίου Γεωργίου στο μοναστήρι του Αγίου Παύλου στο Άγιον Όρος.

V

Ακριτικός ήρωας, παππούς του Διγενή Ακρίτα. Στο ακριτικό έπος Διγενής Ακρίτας,καθώς και σε διάφορες παραλλαγές του, αναφέρεται ότι ήταν πατέρας της Ειρήνης, μητέρας του Διγενή, την οποία άρπαξε ο Αμηράς ο μέγας, πατέρας του ακριτικού ήρωα. Στα έπη αυτά ο Α. αναφέρεται ως πολύ θαρραλέος, δίκαιος και με βασιλική καταγωγή. Κατά την επικρατέστερη εκδοχή, που διατυπώθηκε από τον Μπρούντινγκερ το 1866, ο Α. καταγόταν από τον αριστοκρατικό βυζαντινό οίκο των Δουκών και ταυτίζεται με τον αυτοκράτορα Α. τον Κομνηνό. H εκδοχή αυτή στηρίζεται σε αρκετές ιστορικές μαρτυρίες και χρονογραφήματα (Ανωνύμου Σύνοψις χρονική,Κεδρηνός, Ψελλός κ.ά.).

VI

Επώνυμο αγωνιστών του 1821 από τη Δημητσάνα.

1. Γεώργιος. Από τους πρώτους Φιλικούς της Βεσσαραβίας. Διετέλεσε εκατόνταρχος του Ιερού Λόχου. Σκοτώθηκε στις 7 Ιουλίου 1821, στη μάχη του Δραγατσανίου.

2. Γεράσιμος. Επίσκοπος Δημητσάνας με πλούσια πατριωτική δράση στον Μοριά.

3. Παναγιώτης. Φιλικός, λαϊκός ποιητής και ζωγράφος. Έζησε για ένα διάστημα στη Βεσσαραβία και υπηρέτησε στον ρωσικό στρατό. To 1818 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και από τότε αφιέρωσε όλη του τη δραστηριότητα στην εθνική υπόθεση. Συνεργάστηκε ιδιαίτερα με τον Εμμ. Ξάνθο. Εκτός από τους ζωγραφικούς του πίνακες με αλληγορικά εθνικά θέματα, ο Α. έγραψε πολλά στιχουργήματα, ένα από τα οποία είχε μεγάλη απήχηση στην εποχή του και τραγουδιόταν από τους αγωνιστές. Αρχίζει με τους στίχους «Ω παιδιά μου,/ ορφανά μου,/ σκορπισμένα δω κι εκεί...».

VII

Επώνυμο ζωγράφων από τη Σάμο.

1.Αλέξανδρος (1798 – 1866). Καταγόταν από το Καρλόβασι. Σπούδασε ζωγραφική στην Ιταλία, όπου παρέμεινε πολλά χρόνια και αναδείχτηκε σπουδαίος αγιογράφος. Με αγιογραφίες του διακόσμησε πολλούς ναούς στη Σάμο, τη Χίο και την Κρήτη.

2. Γεώργιος. Γεννήθηκε στην αρχή του 19ου αι. στον Μαραθόκαμπο. Ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την ξυλογλυπτική. Έργα του βραβεύτηκαν σε διεθνείς διαγωνισμούς (Παρίσι 1867, Βιέννη 1873). Βραβεύτηκε επίσης και στα Ολύμπια (1870 και 1874).